Dambarton Ouks

Godine rađanja američke nacije bile su obeležene ratom za nezavisnost nekadašnjih britanskih kolonija. I iako su kolonisti uspeli u svojim secesionističkim namerama, i iako su Sjedinjene Američke Države postale generator jedne nove kulture na dalekom zapadu, u novom svetu koji je sasvim slučajno otkrio Kolumbo tragajući za Indijom, daleko od toga da od britanskog kulturnog uticaja nije ostalo ništa, čak i pored činjenice da koloniste nisu činili samo englezi. U onom najdrevnijem, najstarijem kulturnom sloju američkog društva stoji upravo - engleski uticaj. Jedan od najlepših i najupečatljivijih primera tog drevnog engleskog uticaja jeste botanička bašta Dambarton ouks u Vašingtonu, prestonici Sjedinjenih Američkih Država.

Dambarton ouks je istorijsko imanje u Džordžtaunu nadomak Vašingtona, nekadašnji dom Roberta Vudsa Blisa i njegove supruge Mildred Barns Blis. Ipak, ovaj kompleks je najpoznatiji po zadivljujućoj botaničkoj bašti, koja spada među najlepše i najuređenije vrtove na planeti. Dambarton ouks istraživačka laboratorija je institucija koju su upravo osnovali supružnici Blis, da bi je 1940. godine poklonili univerzitetu Harvard, koji i danas upravlja i samom insititucijom, ali i njenim fondom. Istraživački institut pri Blis fondaciji posvećen je obezbeđivanju školarina za najbolje studente vizantologije, pretkolumbovske ere američke istorije, uređenja vrta i pejsažne arhitekture i organizuje promocije, izložbe i susrete. Muzejska kolekcija ove ustanove, kao i njen veličanstveni uređeni vrt otvoreni su za javnost. U i inače bogatoj ponudi regiona Vašingtona predstavljaju izuzetno značajnu turističku atrakciju. Zemljište na kojoj se nalazi današnji Dambarton Ouks nekada je nosilo naziv Dambartoin grand i kraljica Ana poklonila ga je 1702. godine pukovniku Ninianu Bilu, da bi prvu kuću na tom području izgradio Vilijem Hamond Dorsi tek 1801. godine i upravo ta građevina danas je središte strukture čitavog uređenog prostora. Dorsi je posadio i vrt s pomorandžama, dok je rezidenciju proširio Edvard Magruder Lintikam polovinom XIX veka, kada joj je i dao ime The Ouks, što znači - hrastovi, a imanje je kasnije bilo zvanična rezidencija američkog senatora i potpredsednika Sjedinjenih Država Džona Si Kalhuna.

Najnoviji period istorije ovbog kompleksa, otpočeo je onda kada su Mildred i Robert Vuds Blis kupili ovo imanje 1920. godine, a 1933. godine dali su mu novo ime - Dambarton ouks, na koji način su kombinovali dva istorijska imena. Angažovali su arhitektu Frederika Ejč Bruka, koji je već radio za njih, i renovirali su i proširli kuću, a kupovali su i okolno zemljište, pa je plac dostigao površinu od oko 220 hiljada metara kvadratnih, kada su angažovali pejsažnog arhitektu Beatris Farand da osmisli niz terasnih vrtova. Osim toga izgradili su koncertu salu i još nekoliko objekata na imanju, koje je potpisao slavni arhitekta Lorens Grent Vajt. Nakon što su se u svojim poznim godinama Blisovi smestili u Damblton ouksu pokrenuli su proceduru za osnivanje istraživačkog instituta. Umnogome su obogatili ionako već zavidno bogatu kolekciju umetničkih dela i odabrane literature, i tako su napravili jezgro onoga što će kasnije prerasti u istraživačku biblioteku i kolekciju. 1938. godine angažovali su arhitektu Tomasa Ti Votermana da izgradi dva paviljona u kojima je trebalo da bude smeštena vizantološka kolekcija i biblioteka sa 8000 hiljada naslova. Samo dve godine kasnije su celi kompleks, sa oko 60 hektara površine, poklonili univerzitrzu Harvard, na kome je i sam Robert Blis studirao. Osim toga, jedan deo zemljišta pripao je gradskim vlastima sa zaveštanjem da se na toj površini uredi javni park - Dambarton ouks park.

Nakon što je Mildred Blis od slavnog kompozitora Igroa Stravinskog naručila koncert u duhu Bahovih Branderburških koncerta, za tridesetogodišnjicu svoga braka, 1938. godine u koncertnoj sali je taj koncert i izveden, a dirigent je bila Nadia Bulanže, zbog bolesti Stravinskog, koji je ipak dirigovao svoje delo u tom istom prostoru, ali 1947. godine. Krajem leta, odnosno početkom jeseni 1944. godine, u vreme kada se određivao kraj Drugog svetskog rata, u Dambarton ouksu se odigrao niz diplomatskih sastanaka, gde su se susretale delegacije Kine, Sovjetskog Saveza, Velike Britanije, Sjedinjenih Država i drugih zemalja, gde su se ocrtavale konture međunarodnih odnosa nakon velikog rata. Rezultati ovih sastanaka verifikovani su u povelji organizacije ujedinjenih nacija koja je usvojena u San Francisku 1945. godine.

I nakon ere Blisovih Dambarton ouks je ostao mesto posvećeno lepoti, uređenosti, kulturi, pisanoj reči, nauci i umetnosti, pa je početkom novog milenijuma, tačnije 2005. godine, otvorena nova biblioteka koju je konstruisao Robert Venturi, a krajem te iste decenije sve zgrade su renovirane.

Kada je 1921. godine Beatris Farand dizajnirala vrtove za Blisove nije mogla ni da pretpostavi da je to početak trodecenijske saradnje sa Mildred Blis, kao ni da će njeno delo u budućnosti privlačiti tako mnogo zaljubljenika u priurodu i umetnost uređivanja vrtova. Elegantne kaskade i terase koje je Farand tada zamislila još uvek posetioce ostavljaju bez daha. Sve je planirano veoma brižljivo i po modelu koji na prvi pogled nije lako uočiti, ali ako se sagleda kompleks kao celina, on je sasvim logičan: i način na koji se pružaju delovi svojevrsne botaničke bašte, i reljef koji je Farand osmislila, pa čak i izbor biljaka i njihovo grupisanje prema srodnosti u biološkom smislu, ili po boji, obliku listova ili cvetova i tako dalje. Od praktične centralne zone, gde se nalaze rekreativni sadržaji, poput teniskih terena, bazena, bašte sa povrćem i prostora za uzgajanje rezanog cveća u raznim pravcima vrt poprima različite karaktere. U svakom slučaju,još od kad je 1939. godine ovaj vrt otvoren za javnost, on ne prestaje da privlači posetioce, koji u njemu uživaju, ali i ljubitelje umetnosti i nauke. Za one koji obilaze Vašington Džordžtaun je nezaobilazna stanica, a i za one koji istražuju puteve američke istorije Dambarton ouks biće veoma prijatan predah.